در عرصه اسطوره، کلات گذرگاهي حد فاصل ايران و توران و جايگاه فرود پسر سياوش و مادرش جريره و آوردگاه طوس و فرود و در عالم واقع گذرگاهي بين ايران و آسياي ميانه بوده که آثار يافت شده در محوطه‌هاي باستاني آن سوي هزارمسجد و کپه‌داغ در ترکمنستان با يافته‌هاي باستان‌شناسي دشت‌هاي درگز، مشهد و نيشابور قابل مقايسه و مويد ارتباط فرهنگي و تجاري در دوران پيش از تاريخ و دوران تاريخي مي‌باشد.
در دوران اسلامي نيز کلات اهميت خود را حفظ کرد اما گويا از اواسط قرن هفتم و عصر ايلخانان مغول دژ کلات تبديل به يک سنگر دفاعي يا تبعيدگاه يا دژ نظامي شده است. از جمله "ارغون" نوه "هلاکو خان" که با عمويش "احمد تکودار" در جلگه طوس جنگيد و شکست خورد، در سال ???ه.ق به قلعه کلات پناه برد و با همدستي "امير نوروز" بر سلطان احمد فائق آمد و با نام "ارغون شاه" به مقام ايلخاني رسيد. با توجه به سازه‌هاي معماري اساسي و مستحکمي که از آن دوران در کلات بر جاي مانده به نظر مي‌رسد که ايلخانان مغول کاملا بر آن دژ مسلط بوده و توانسته‌اند در آن اقامت درازمدت توأم با عمران، آباداني و دفاع داشته باشند که بناي اوليه آرامگاهي مستحکم و باشکوه در محل آرامگاه نادرشاه از جمله بناهاي عصر ايلخاني دژ کلات است.
"کاخ خورشيد" يا "قصر خورشيد" نامهاي جعلي هستند که از حدود سال ????خ بر بناي «آرامگاه نادر» شاه افشار در کلات نادر گذاشته شده و پس از آن نه تنها عامه مردم بلکه متوليان و دست اندرکاران هم آن نام را تکرار کرده‌اند در صورتي که تمامي نويسندگان اسناد و سفرنامه‌ها و متوني که تا اواخر دوران قاجار آن را ديده و به توصيف بنا پرداخته‌اند از آن به عنوان «گور نادر» يا «قبر نادر» نام برده‌اند.
«کلنل چارلز ادوارد ييت» هم در سفرنامه خود با عنوان «خراسان و سيستان" از کارهاي مهمي که در کلات انجام شده نوشته است: «دوم مقبره نادر است که به دستور وي بنا گرديد هر چند که در عمل هرگز از آن استفاده نشده است».
تقريبا همه‌ي نويسندگان در ارتباط با معرفي آرامگاه نادر يا «عمارت خورشيد» (نام غيرواقعي اما متعادل‌تري که اخيرا بر آن بنا گذاشته شده و آرامگاه نادر با همين عنوان در فهرست آثار ملي ثبت شده است) به خطا رفته و آن را بنايي متعلق به دوران نادرشاه معرفي کرده‌اند در حالي که مطالعات و گمانه زني‌هاي نگارنده پيرامون آرامگاه نشان داد که آن بنا در واقع تغيير شکل داده شده‌ي يک برج مقبره متعلق به دوران ايلخاني (قرن ?و? ه.ق) است؛ به اين معني که وقتي در سال ???? ه.ق نادرشاه تصميم گرفت براي خود در کلات آرامگاهي بسازد معماران در پاسخ به دستور نادر بناي مستحکمي را که وجود داشت به گونه‌اي تغيير شکل دادند که بناي مورد نظر، جديد و احداث شده در زمان نادر به نظر برسد و جهت حصول به مقصود به گونه‌اي عمل کردند که بخش تحتاني بنا شامل سردابه و غرفه‌هاي اطراف را در خاک مدفون کردند و بيش از نيمي از بدنه و پوشش مخروطي برج مقبره را که به زير خاک نرفته بودند، برداشتند و بر فراز شالوده يا مقطع ديوارهاي باقيمانده ديوارهاي مقبره کنوني را استوار کردند به گونه‌اي که از درون نماي چليپايي همچون آرامگاه امير تيمور در سمرقند داشته باشد و در نماي بيرون استوانه ترک‌دار با ?? قاچ نيم استوانه جهت استقرار گنبدي همانند گنبد آرامگاه تيمور، اما با قتل نادر گنبد هيچگاه احداث نشده و بنايي نامتعارف به صورت يک برج باقي ماند
معرفي بناهاي تاريخي که هويت ما را نمايندگي مي‌کنند با اسم.هاي غير واقعي و سليقه‌اي نشانه عدم آگاهي از پيشينه و فلسفه وجودي آن‌ها و ناشايست است.
آرامگاه نادر با عنوان عمارت خورشيد در تاريخ ????/??/?? در فهرست آثار ملي ثبت شده است